Osmanlı Dönemi’ndeki ilk toplu konutlar, Beşiktaş’ta inşa edilmiş

Beşiktaş’ta bulunan, her gün binlerce yerli ve yabancı turisti ağırlayan Akaretler Sıra Evleri, Osmanlı Dönemi’nin ilk toplu konutu olma özelliğini taşıyor. Sanat Tarihi Uzmanı Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner; bu yapıların, saray çalışanlarının konut ihtiyacını karşılamak amacıyla yapıldığını belirtti.
Özsayıner, Atatürk ve ailesinin de Akaretler Sıra Evleri’nde kaldığını söyledi.
Toplu Konut Projeleri, şu anda olduğu gibi, Osmanlı Dönemi’nde de büyük önem taşıdı. Osmanlı’nın ilk toplu konut projesi; İstanbul’un en işlek, en modern ve popüler yerlerinden biri olan Beşiktaş Akaretler’e inşa edildi. 1875 yılında Sultan Abdülaziz tarafından inşa ettirilen Akaretler Sıra Evleri, saray mimarlarından Sarkis Balyan’a yaptırıldı. Dönemin saray çalışanlarının konut ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan bu konutlardan elde edilecek gelirle de Aziziye Camii’nin yapılması planlandı. Bu yapılar, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra ise, “Vakıflar Genel Müdürlüğü” çatısı altına girdi.

“Abdülaziz zamanında saray çalışanlarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tesis edilmiştir”
Osmanlı Dönemi’ndeki ilk toplu konutlarla ilgili bilgi veren Sanat Tarihi Uzmanı Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner, “Bu gördüğümüz yapılar, 19. yüzyıl ilk toplu konut mantığıyla yapılmış sıra evler olarak geçiyorlar. Bu sıra evler, Abdülaziz zamanında saray çalışanlarının ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tesis edilmiştir. Daha sonra da bunların bir konut olarak kullanılması amacıyla vakfiyelere geçirilerek resmileştirilmiştir. Sultan 2. Abdülhamid’in bu konuda oluşturduğu bir vakfiyesi vardır. Bu vakıflar genel müdürlüğünde muhafaza ediliyor. O vakfiye, ‘İstanbul Beşiktaş Mustafa Kemal 2010’ müzesinde uzun yıllar sergilendi. Şu anda konservasyona alındı. Bu vakfiye o devrin bütün tezhip özelliklerini yansıttığı gibi, bu yapıların ne maksatla oluşturulduğunu ve hangi şartlarda kullanılacağını kapsıyor. Vakfiyenin sonunda ise; bu verilen şartların yerine getirilmemesi takdirde, bedduaları ve duaları bulunuyor. Beddualar bu işin ciddiyetini yansıtmaktadır. Vakfiye şartlarına uyulmaması takdirde bu dualara maruz kalınacağı belirtiliyor” dedi.

“Maksadına uygun uzun yıllar faaliyet gösterdi”
Bu yapıların Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne devredildikten sonra da amacı doğrultusunda kullanıldığını söyleyen Özsayıner, “Sultan 2. Abdülhamid döneminde saray çalışanlarının konutları olarak kullanıldı. Daha sonra ise, ‘Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetinde olduğu için uzun yıllar vakıf memurlarının ve çalışanlarının oturduğu toplu konutlar olarak kullanıldı. Yani maksadına uygun olarak uzun yıllar faaliyet gösterdi. Daha sonra ise yap, işlet, devret modeline uygun bir şekilde yapılandırılarak turizme kazandırıldı” dedi.

“Mustafa Kemal de burada ailesi ile birlikte kaldı”
Akaretler Sıra Evleri’nde Atatürk ve ailesinin de kaldığını belirten sanat tarihi uzmanı Zübeyde Özsayıner, “Mustafa Kemal Atatürk, annesi Zübeyde Hanım, kardeşi Makbule Ata ve evlatlığıyla birlikte şu anda 76 numaralı olan dairede uzun yıllar kaldılar. Mustafa Kemal Atatürk, 1919 yılında, buradan tophaneye gidip, oradan da Samsun’a doğru hareket ediyor. Burası Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetinde fakat tahsisli olarak bir turizm şirketine bağlı şekilde hizmet veriyor. Günümüz toplu konutlarıyla benzerliği ise, daha çok insanın konut ihtiyacını karşılamak maksadıyla, tamamen sosyal konut mantığıyla hareket edilmiştir. Birde sanatsal olarak bir konu var. Ondan bahsetmek istiyorum. Orta bölümde, 2. Abdülhamid’in tablosunu yapan ‘Zonaro’ isimli İtalyan ressamın atölyesi bulunuyor. Hemen ortada, konutların ikiye ayrıldığı bölümde yer alıyor” ifadelerinde bulundu.

“Amaç insanları rahat ettirmek”
Evlerin insanları rahat ettirmek amacıyla yapıldığına dikkat çeken Özsayıner, “Fark yok. Mantık aynı. Amaç insanları rahat ettirmek. Dünyada mekan, ahirette iman derler. İnsanların başını sokabileceği, kendini güvende hissedebileceği bir eve ihtiyacı var. Osmanlı da bu ihtiyaçları, sıra evler yaparak çözmeye çalışmış. Devletimiz de inşallah bu sorunları, yeni projeleri ile çözüm bulacaktır, inanıyoruz” dedi.
Osmanlı zamanından beri vatandaşlarımızın barınma ihtiyacı konusunda devlet tarafından desteklendiğini belirten Özsayıner, “Her dönemde insanların sosyal statülerine göre geçim sıkıntısı oluyor. Devlet memurları düşük maaşla çalışıyorlar. Onları rahat ettirmek, nefes aldırmak en azından memur olduğu sürece güven içinde az kira ödeyerek barınmalarını sağlıyorlardı. Bu devletimizin Osmanlı zamanından beri çok büyük olduğunu gösteriyor” dedi.
Son olarak Akaretler Sıra Evleri’nin mimari özelliğine de değinen Özsayıner, “Burası çok farklı bir planda tasarlanmıştır. ’Sarkis Balyan’ isimli bir mimarın eseridir. Cephelerde neo-klasik ögeler görmekteyiz. Bunlar mimarlık sanatında, ’kagir’ yapılar olarak adlandırılıyor. Bu tür yapılar eskiden ahşap yapıldığı için yangınlarda telef oldular. Daha sonraki dönemlerde kagir olarak yapılmaya başlandılar. Bu şekilde yangınlara karşı daha kalıcı ve dayanıklı olmuş oluyor” dedi.